به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت، اولین جلسه کارگاه «آینده پژوهی؛ گامی به سوی فردای حوزه و روحانیت» در تاریخ 17 بهمن ماه 1403 برگزار شد.
در این جلسه که با تدریس حجت الاسلام و المسلمین دکتر بهروزی لک همراه بود، مدیران گروه های پژوهشکده و پژوهشگران حوزه های مطالعات راهبردی حضور داشتند. برخی مطالب این کارگاه به شرح ذیل است:
کلیات آینده‌پژوهی
چیستی آینده
آینده، تلقی و توقع ما برای امتداد پدیده‌ها در حالت پیش‌رو است. آینده می‌تواند به شکل‌های ممکن، محتمل، محتوم و مطلوب تعریف شود. هستی قانونمند است و تغییرات به صورت تصادفی رخ نمی‌دهند، بلکه بر اساس رابطه علت و معلول پیش می‌روند.
تعریف آینده پژوهی
شاخه ای از دانش معاصر بشر است که به منظور پیش بینی تغییرات محتمل آینده و طراحی و مهندسی آینده مطلوب ابداع شده است. آینده پژوهی، علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فرداست.
چهار راه برای مطالعه آینده
دکتر بهروزی لک در این بخش چهار روش اصلی برای مطالعه آینده را برمی‌شمارد:
1. علوم غیرمتعارف: شامل رمزگرایی، شهود و عرفان.
2. فلسفه تاریخ: بررسی محرک‌ها، سنت‌ها، فرایندها و فرجام‌شناسی.
3. آینده‌شناسی از منظر ادیان و علوم نقلی: با استفاده از متون دینی و روایات.
4. رویکرد تجربی-علمی: جمع‌آوری شواهد و قرائن برای پیش‌بینی آینده‌های ممکن و محتمل.
آینده‌پژوهی دینی
در دو دهه اخیر، تلاش‌هایی برای اسلامی‌سازی آینده‌پژوهی در ایران آغاز شده است. از سال ۱۳۸۹، جمعی از اساتید آینده‌پژوهی با استفاده از مبانی دینی، به دنبال توسعه این دانش در چارچوب اسلامی بوده‌اند. آینده پژوهی دانشی بین رشته ای و میان رشته ای است؛ چند رشته همزمان استخدام می شود. هم روش هم موضوعش میان رشته‌ای است اما چند رشته‌ای‌ها همزمان نیستند.
ارکان آینده‌پژوهی
دکتر بهروزی لک با استناد به نظریه‌های جیمز دیتور، چهار رکن اصلی آینده‌پژوهی را این‌گونه بیان کرد:
1. تلقی و تصورها از آینده
2. روندها
3. اقدامات بشری
4. حوادث
گرایش‌های آینده‌پژوهی
آینده‌پژوهی سه گرایش اصلی دارد:
1. اکتشافی: کشف آینده‌های ممکن (چه خواهد شد؟).
2. تصویرپرداز: تخیل آینده‌های محتمل (چه می‌تواند باشد؟).
3. هنجاری یا تجویزی: طراحی آینده مطلوب (چه باید باشد؟).
دو سنت متفاوت آینده‌پژوهی
در جهان دو سنت اصلی در آینده‌پژوهی وجود دارد:
1. سنت پیش‌بینی (فورکاست): این سنت بیشتر در جامعه آمریکا رواج دارد و بر پیش‌بینی آینده بر اساس داده‌های موجود تمرکز می‌کند.
2. سنت آینده‌نگاری (فورسایت): این سنت در ژاپن مورد توجه است و به جای پیش‌بینی، بر طراحی و شکل‌دهی به آینده متمرکز است.
نسبت آینده‌پژوهی و مطالعات راهبردی
آینده‌پژوهی و مطالعات راهبردی با هم مرتبط هستند، اما تفاوت‌های اساسی دارند. مطالعات راهبردی بیشتر بر ارائه راهبردها برای سازمان‌ها یا بنگاه‌ها متمرکز است، در حالی که آینده‌پژوهی به بررسی آینده‌های ممکن و محتمل در سطح گسترده‌تر می‌پردازد. آینده‌پژوهی با همه رشته‌ها سازگاری دارد، در حالی که مطالعات راهبردی عمدتاً در حوزه مدیریت قرار می‌گیرد.
