به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت، پژوهشی با عنوان «پیامدها و الزامات جهان پساکرونا برای حوزه های علمیه» به قلم احمد کوهی اصفهانی به رشته تحریر درآمده است. این تحقیق که در آن به آینده پژوهی حوزه در پساکرونا، پیامدها و الزامات جهان پساکرونا برای حوزه های علمیه و فرصت های پیش روی پساکرونا پرداخته شده، به همت پژوهشکده مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت در قالب کتابی با همین عنوان به چاپ رسیده است. متن پیش رو، گزیده ای از محتوای این کتاب را گزارش می کند.
در این اثر با تحلیل و کدزنی مصاحبه ها و گفت وگوهای انجام شده درباره آینده حوزه در پساکرونا، پیشران های 94 گانه ای استخراج شده است که سازنده محیط آینده حوزه هستند؛ از جمله این پیشران ها می توان به اولویت سلامت، سایبری شدن، خدمت‌گرایی، عصر آسیب ها، درون‌گرایی، چالش در فردگرایی، بازاندیشی، ضدجهانی شدن، پیدایش مسائل جهانی، ابهام، کل گرایی، فراساختارگرایی و رکود فراگیر اشاره کرد. هر کدام از این پیشران ها تأثیرات و پیامدهای بی واسطه و باواسطه ای در حوزه دارند. در انتهای پژوهش نیز، تصویر آینده حوزه‌ی پساکرونا در ابعاد مختلف جمع‌بندی و ترسیم شده است. بر این اساس، حوزه پساکرونا، حوزه ای خواهد بود که بیش از قبل بر محور سبک زندگی خواهد بود، آموزش مجازی جزئی از فرآیندهای آن است، ماهیتی سایبری دارد، باید به سمت مسأله محوری و به سمت مسأله های زندگی و آسیب های مردم حرکت کند، بیشتر محلی خواهد بود تا جهانی و دسته‌ی جدیدی از بزرگان حوزوی که خدمت‌گرا یا معناساز و یا هوشمندساز هستند، در آن پدیدار می شوند.
آینده پژوهی حوزه در پساکرونا
در فصل ابتدایی این کتاب به موضوع آینده پژوهی حوزه در پساکرونا پرداخته شده است. در حالی که کرونا ذهن همگان را به عنوان یک بحران به خود متوجه کرده بود؛ آینده نگری اقتضا می نمود که به تأثیرات بلندمدت این ویروس و این سبک زندگی اندیشیده شود. پس از گذشت کمتر از یک ماه از آغاز مشخص شدن شیوع این همه گیری، به تدریج زمزمه هایی از تأثیرات بلندمدت آن نیز بلند شد. به مرور مشخص شد که کرونا می تواند آغازکننده تحولات جدیدی باشد که می توانند ماندگار باشند به گونه ای که حتی کرونا را به عنوان آغازکننده عصری جدید باید شناخت؛ عصری نو که در آن مناسبات بشری تغییر می کند و جهت زندگی و تاریخ بشر متحول می شود.
در ادامه این کتاب، به این موضوع پرداخته شده است که هر آنچه تاکنون درباره آینده جهان، آینده کشورمان و آینده حوزه های علمیه و دین تصور می کردیم را، باید یکبار از نو مورد بازاندیشی قرار دهیم. هر برنامه بلندمدت، چشم انداز و یا راهبردهای تعیین کننده ای که داشتیم را باید یکبار دیگر مورد تأمل قرار دهیم. آیا برنامه ها و چشم اندازهای ما که برای دوران قبل از کرونا تهیه شده بودند، در شرایط پساکرونایی هم می توانند دوام بیاورند؟ آیا نیاز نیست جهت گیری های جدیدی را تعریف کنیم و مسیرها و راه های جدیدی را برای رسیدن به مطلوب هایمان ترسیم کنیم؟ ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، چه فکر بکنیم و چه فکر نکنیم، پساکرونا خواهد آمد، همانگونه که کرونا آمد و نادیدانگاری های ما نتوانست آن را نابود کند.
در ادامه این فصل به موضوعاتی نظیر سازوکارهای تأثیرات پساکرونایی، تأثیرات کرونا بر حوزه علمیه، آینده پژوهی در این خصوص و روش شناسی آینده پژوهی حوزه در پساکرونا، کشف پیشران های پساکرونایی، تصویر حوزه پساکرونایی، دیدگاه های صاحب نظران در این خصوص و اهداف این آینده پژوهی پرداخته شده است.
مواجهه کرونا با کلان‌روندهای موثر بر حوزه
در فصل دوم کتاب «پیامدها و الزامات جهان پساکرونا برای حوزه های علمیه» مهمترین تحولات جاری شکل دهنده به آینده(کلان‌روندها) مورد بحث واقع شده است. روش این مطالعه مبتنی بر ارزیابی تأثیرات بلندمدت کرونا بر کلان‌روندهای مؤثر بر حوزه و پس از آن ارزیابی تأثیر مجموعی بر حوزه پساکرونا است. به همین خاطر به مرور برخی از مهمترین کلان‌روندهایی که نیروهای اصلی تغییر آینده بوده اند، پرداخته شده است. این کلان‌روندها بدون فرض کرونا نوشته شده اند و عمدتاً مبتنی بر داده ها و تخمین های سال های گذشته و پیش از مواجهه با کرونا بوده است.
نیروهای شکل دهنده حوزه پساکرونا
فصل سوم این کتاب هم با بیان این نکته که پیشران ها نیروهای اصلی تغییر هستند به نیروهای شکل دهنده حوزه پساکرونا اشاره داشته است. بر این اساس، اولویت یافتن درمان و سلامت، سایبری شدن، خدمت گرایی، آسیب محوری به جای رشد و توسعه محوری، معنویت گرایی، درون گرایی و روح گرایی، چالش در فردگرایی، بازاندیشی، ضد جهانی شدن، عقلانیت پیدا کردن مسائل جهانی، ابهام اندیشی، آینده اندیشی و عدم قطعیت اندیشی، کل گرایی و مسئله محوری، فراساختارگرایی، آشوب و بی نظمی، رکود و مشکلات اقتصادی، پیشران هایی است که در این فصل به بحث و بررسی گذاشته شده است.
حوزه علمیه پساکرونا
فصل چهارم، تصویرگر جهان و حوزه پس از کرونا است و در آن به نقش و اهمیت و جایگاه و ارتباط حوزه علمیه با جامعه، دانشگاه و حکومت پرداخته شده است. در این فصل به طلاب به لحاظ تعداد، انگیزه ها و ویژگی ها پرداخته شده و نظام آموزشی حوزه، پژوهش در حوزه، تبلیغ دین توسط حوزه ها و مسائلی از این دست مورد نقد و بررسی واقع شده است.
فرصت های حوزه در پساکرونا
در فصل پنجم و پایانی کتاب نیز مؤلف به نتیجه گیری از مباحث فصول پیشین پرداخته است. به عقیده مؤلف، پساکرونا، شرایطی را به وجود می آورد که فرصت های گسترده ای برای دین و حوزه ها ایجاد می کند. فرصت بازخوانی محتوای درسی در دوره های جدید مجازی با هدف دروس مورد نیاز و حذف موارد زائد، فرصت بازگشت به خانه و خانواده و شکل دهی به فرهنگ و تمدن خانواده محور، فرصت عبور از تخصص گرایی به سمت مسأله محوری، فرصت همگرایی آموزش، پژوهش و تبلیغ در راستای حل مسأله، فرصت گسترش آموزش های حوزه به آموزش های همگانی، مادام العمر و همه‌جایی، فرصت همراهی و همنوایی بیشتر حوزه با مردم، فرصت بازساختاردهی اجتماعی براساس نیاز مردم به اجتماع سازی جدید، فرصت عبور از تخصص‌گرایی سکولار و موارد متعدد دیگر از این جمله اند.
